PhD Spaarnestad

Promotieonderzoek 2022-2027
Rijksuniversiteit Groningen

Titel
De Collectie Spaarnestad: Een vindingrijk Archief.
Een studie naar de relevantie van analoge persfotoarchieven in digitale tijden

Vraagstelling
In dit proefschrift staat de Collectie Spaarnestad in het Nationaal Archief centraal, een van de grootste en meest gevarieerde persfotoarchieven in Nederland. Ik onderzoek of het mogelijk is conclusies te trekken uit de fysieke structuur en materiële vorm van deze collectie over de manier waarop visueel nieuws in de geïllustreerde pers werd gemaakt.

In het verlengde daarvan bekijk ik in hoeverre de totstandkoming, groei en transformatie van de collectie kenmerkend is voor ontwikkelingen in de internationale beeldindustrie in de 20^e en 21^e eeuw. Aan de hand van casestudies (o.a. over de beeldvorming van vrouwen, dekolonisatie en koude oorlog) onderzoek ik hoe het gebruik en de betekenis van de foto’s in de loop der tijd zijn veranderd. Ook ga ik na hoe grote landelijke digitaliseringsprojecten, zoals het Geheugen van Nederland en Beelden voor de Toekomst, de waarde van de collectie hebben beïnvloed.

Fototheek
Aan de basis van de fotocollectie ligt de fototheek van De Spaarnestad (ca. 2 miljoen foto’s), uitgever van o.a. de veelgelezen publiekstijdschriften Katholieke Illustratie, Panorama en Libelle. Daarmee representeert de collectie een belangrijke episode uit de geschiedenis van de fotojournalistiek: de hoogtijdagen van de geïllustreerde familiebladen (ca. 1920-1970). Deze geschiedenis is echter in Nederland nog weinig bestudeerd, ondanks het feit dat de geïllustreerde bladen in die periode bepalend waren voor de vorming van ons visuele wereldbeeld.

De fototheek is nog steeds geordend volgens het in 1949 ontwikkelde classificatiesysteem, en de afdrukken dragen de sporen van het redactionele gebruik. Daarnaast behoren de leggers van de tijdschriften ook tot de collectie. Dat maakt de Collectie Spaarnestad een goed voorbeeld van wat de Britse antropoloog en fotohistoricus Elizabeth Edwards een “resourceful archive” heeft genoemd: een vindingrijk archief dat niet zozeer een passieve historische bron is, maar in zijn materiële verschijningsvorm een maatschappelijke praktijk weerspiegelt, in dit geval die van de fotojournalistiek.

Digitalisering
Sinds de transformatie van de fototheek in 1986 van redactiearchief tot historische beeldbank, is ‘Spaarnestad’ een begrip onder fotoredacteuren, uitgevers, mediabedrijven en andere gebruikers van historisch beeld. Digitalisering heeft een klein deel (ca. vijf procent) van de foto’s in de collectie voor een breder publiek zichtbaar en toegankelijk gemaakt, tegelijkertijd is het archief in zijn geheel op de achtergrond geraakt en weten we nauwelijks hoe het fotoarchief oorspronkelijk binnen De Spaarnestad functioneerde.

Dit proefschrift beoogt daar verandering in te brengen. Door de collectie niet meer uitsluitend als visual content, een verzameling losse ‘plaatjes’, te beschouwen, maar als een fonds van het Nationaal Archief waarbinnen archivistische concepten als herkomst, context, functie, authenticiteit en oorspronkelijke orde gelden, krijgen de foto’s archiefwaarde die een breder begrip en daardoor diverser gebruik van het beeld mogelijk maken.

Begeleiders
Prof. dr. H.B.M. Wijfjes
Prof. dr. S.I. Aasman

Onderzoeksscholen
Graduate School for the Humanities, Rijksuniversiteit Groningen
RMeS Research School for Media Studies

Onderzoeksinstituut
ICOG The Groningen Research Institute for the Study of Culture, Rijksuniversiteit Groningen